وقتی مکان تشخص داشته باشد




عنوان داستان : اولین دیدار، آخرین دیدار
نویسنده داستان : مهدی عابدی

ستوان در آسایشگاه را بست و روی تخت ولو شد. حوصله تعویض لباس های تنگ و زمخت سبز رنگش را نداشت. گوشی اش را روشن کرد. میدانست آسایشگاه آنتن درست و حسابی ندارد. اگر می خواست زنگ بزند باید نوک تپه می رفت. پیامک های خواهرش را باز کرد. دلش به خواندن پیام ها نمی کشید. نگران حال مادرش بود. روزی که آمد ماموریت حال خوبی نداشت. کلیه هایش آب آورده بود. خواهرها مراقبتش می کردند. فکرش را نمیکرد بدحال تر شود. از صبح دیگر پیامک جدیدی از خواهرش نرسیده بود. ستوان پاهایش را به میله رنگ و رو پریده تخت آویزان کرد. سرش را روی زمین گذاشت. چشمانش را بست. تصویر مادرش ظاهر شد. پیرزنی نحیف و لاغر که گوشه اتاقی رنگ و رو پریده روی یک تشک دراز کشیده باشد. خواب و بیداریش معلوم نبود. گاهی چشم هایش باز می شد. اطرافش را براندازی می کرد. کمی به دخترهایش خیره می شد.
-طیبه توئی؟
-نه مامان جان! من مریم ام!
-مریم؟
-بله مریم! دخترتم
-مریم مادر! پسرات کجاند؟
- سر کارند!
-عروست خوب هس؟
-بله خوبه خدا را شکر!
مادر خسته می شد. چشم هایش را می بست. همان حال خواش می برد. دخترها دورش راه می روند. تر و خشکش می کنند. غذایش می دهند. ستوان چشم هایش را باز کرد. نتوانست خیالاتش را ادامه دهد. دلش برای مادرش می جوشید. آرام و قرار نداشت. می ترسید برود نوک تپه. از پیامک های جدید خواهرش می ترسید. از جایش بلند شد. رفت پشت میز بی سیم ها. اسم رمز را به تک تک برج های نگهبانی گفت. همه سر پستهایشان بودند. تازه سه روز از ماموریتش گذشته بود. حداقل 17 روز دیگر باید در پایگاه می ماندند. خودش بود و یک درجه دار و 30 سرباز و 10 برج نگهبانی مرزی. فرمانده قرارگاهشان اجازه داده بود یک نفرشان فقط برای دو روز مرخصی برود. پشت بی سیم استوار قدیری را پیج کرد. استوار سریع جواب داد. چند ثانیه بعد در آسایشگاه را زد. تا وارد شد پای محکمی چسباند.
- استوار چه خبر؟
- خبر خاصی نیست جناب سروان! همه نگهبان ها طبق لوحه روی برج ها مشغول نگهبان هستند! هیچ تحرک خاصی هم اطرافمون مشاهده نشده!
ستوان نگاهی به استوار کرد و نیشخندی زد. از جایش نیم خیز شد و تکانی خورد. دوباره روی صندلی لق لقی پشت میز بی سیم ها نشست.
- منظورم از خانومت هست! حالش خوبه؟
- بله .. بله...جناب سروان ... ببخشید!... حالش که خوبه... ولی دیگه کم کم منتظر دردش هسیم...
ستوان از تنهایی خانواده استوار قدیری در سراوان خبر داشت. پدر و مادر استوار از دنیا رفته بودند. پدر و مادر همسرش پیر و خانه نشین بودند. زاهدان خانه ای قدیمی داشتند.
- کسی هست پیش خانومت کمکش کنه؟
- نه جناب سروان!
صدای بلند پیج بی سیم گفت و شنود استوار و ستوان را به هم زد. یکی از نگهبان ها استوار را صدا می کرد. استوار اجازه خواست و از آسایشگاه بیرون رفت. ستوان دستانش را روی بی سیم در هم گره زد و سرش را گذاشت روی دستانش. هر لحظه که چشمانش را می بست تصویر مادرش نقش می بست. برگه مرخصی استوار آن طرف تر افتاده بود. اگر ستوان امضاء می کرد، استوار می توانست دو روز پیش همسرش باشد. فرزند اولش بود. خیلی ذوق داشت. برای ستوان از انتظارهایی که برای بارداری همسرش کشیده بود زیاد تعریف می کرد. نذر کرده بودند اگر خدا به آن ها دختر بدهد اسمش را فاطمه بگذارند. استوار از وقتی فهمیده بود فرزندشان دختر است فاطمه فاطمه از زبانش نمی افتاد. اما هر بار که استوار از فاطمه در راهش حرف می زد، ستوان به یاد مادرش می افتاد. مادرش روضه های زنانه دهه فاطمیه اش ترک نمی شد. آقا زهرا هر سال دهه فاطمیه اش را جایی قول نمی داد. می دانست باید روضه زنانه منزل آقا رحیم را برود. از 4 سال پیش که ننه فاطمه خانمه نشین شده، روضه های خانگی هم رونقش کم شده است. صدای بی سیم تمرکز ستوان را به هم زد. صدای استوار پشت بی سیم بود. ستوان از پنجره کوچک آسایشگاه دنبال استوار گشت. نوک تپه بود. از آنجا امورات نگهبانی را کنترل می کرد. یک دستش بی سیم بود و دست دیگرش گوشی. با جثه استخوانی و درازش از این طرف به آن طرف می رفت. دستش را پایین و بالا می کرد. دنبال جایی می گشت که آنتن بیشتری باشد. حرکات دهانش ستوان را مطمئن کرد که موفق شده با همسرش حرف بزند. چهره استوار از اضطراب و استیصالش حکایت داشت. درد زایمان همس استوار زیاد شده بود. ستوان چشمانش را بست. چهره مظلوم مادرش نقش بست. دلش برای مادرش تنگ شده بود. هوس خبر گرفتن ها و سراغ گرفتن های رگباری مادرش وقتی از ماموریت باز میگشت را کرده بود.
- مادر جات خوبه؟ جای خاب داری؟ بهتون غذا و آب می دند! سر ما گرماتون جوره!
اینقدر سوال می پرسید که ستوان تا مرز کلافگی پیش می رفت. دوست داشت برای بار آخر هم که شده دستان نرم مادرش را روی صورتش حس کند. چشمانش را باز کرد. هنوز استوار داشت با تلفن حرف می زد. بی سیم آرام شده بود. سکوت مرگباری آسایشگاه را پر کرده بود. ستوان خودکار روان نویس سبزرنگش را از جاخودکاری روی بازویش در آورد. فاصله سراوان تا پایگاه 2 ساعت بود. برگه مرخصی استوار را کشید جلویش. امضای درشتی زیر برگه زد. بی سیم را روشن کرد. استوار را پیج کرد. برگه مرخصی را تا کرد و زیر بی سیم گذاشت. پوتین های واکس نخورده اش که کنار چوب لباسی افتاده بود را به پا کرد و از آسایشگاه خارج شد. استوار تا صدای پیج ستوان را شنید تلفن را قطع کرد. سراسیمه به سمت آسایشگاه آمد. ستوان راه افتاد به سمت نوک تپه. از مسیری رفت تا با استوار رو در رو نشود.. هنوز چند متری به نوک تپه مانده بود که صدای پیامک گوشی ستوان بلند شد. پیامک از طرف خواهرش بود. تا پیام را خواند پاهایش سست شد و همانجا نشست...
نقد این داستان از : آناهیتا آروان
آقای مهدی عابدی سلام
داستان شما راخواندم. خوشحالم همکاری‌تان را با پایگاه نقد داستان آغاز کرده‌اید و از اعتمادتان سپاسگزارم. با اینکه سابقۀ داستان‌نویسی‌تان کوتاه است، داستان خوبی نوشته‌اید؛ به شما تبریک می‌گویم. داستان موجز است و فضاسازی و ضرباهنگ خیلی خوبی دارد. کنش‌های کوتاه و جزییات قابل توجهی در اثر هست. مکان داستانی خیلی خوب درآمده است. بادمان باشد که مکان در داستان تا چه اندازه مهم و تعیین کننده است و یادمان باشد که هیچ داستان برجسته‌ای را بدون مکان آن نمی‌توانیم به یادبیاوریم و باز یادمان باشد که مکان در داستان می تواند و باید تشخص داشته باشد. گاهی مکان در داستان آنچنان جان می‌گیرد که به عنصری هم‌سنگ محوری‌ترین شخصیت‌ها تبدیل می‌شود. مکان داستانی اگر درست تعریف و طراحی شده باشد جزء جدایی‌ناپذیر داستان است و به هیچ وجه نمی‌توان آن را حذف کرد یا نادیده گرفت و یا حتی تغییر داد. گاهی مکان داستانی جاذبه‌ای ایجاد می‌کند که مخاطب مشتاق است برود آن‌جا را ببیند در حالیکه ممکن است مکان اصلا وجود خارجی نداشته باشد و مکانی باشد برساختۀ ذهن نویسنده و ویژۀ جهان داستان نه جهان عینی و شما در این اثر در این زمینه موفق عمل کرده‌اید. با اینکه در داستان کوتاه برای پرداختن به هر عنصری مجال اندک است اما توانسته‌اید با حذف زواید و پرداختن به مهمترین و کاربردی‌ترین جزییات کار را پیش ببرید با این همه اثرچند نکته مهم مغفول مانده دارد که در ادامه به آن‌ها می‌پردازم. این اثر با وجود همۀ ویژگی‌های خوب و مثبتی که دارد هنوز کامل و تمام نیست برای اینکه انگیزۀ روایت و کشمکش قوی نیست. آنچه در داستان به عنوان اصلی‌ترین اتفاق مطرح شده، جهان آدم این داستان را دچار عدم تعادل چندانی نکرده است. اتفاق داستانی اگر نتواند در جهان داستان تزلزل ایجاد کند، نتواند کشمکش و تعلیق ایجاد کند، داستان جانِ روی پا ایستادن نخواهد داشت. این عدم تعادل و تعادل ثانویه داستانی نیست. قطعا می‌دانید که هر اتفاقی در داستان به زنجیرۀ علت و معلولی مستحکم وابسته است. وقتی می‌گوییم طرح مشکل شخصیت داستان، منظور مشکلی است که بتواند پابش‌های اساسی ایجاد کند. مثلا تصور کنید شخصیت اصلی سردرد داشته باشد و بعد مسکن بخورد و سردردش خوب بشود. خوب در این صورت معلوم است که این دردها درد هستند اما نه دردی که بتوانند داستان را شکل بدهند. مشکلی که به این سادگی برطرف می‌شود نمی‌تواند متن را در قاب داستان قرار دهد. البته منظور این نیست که طرح مشکل در اینجا هم تا این اندازه دم‌دستی است بلکه منظور این است که مشکلی که در این داستان مطرح شده جوری نیست که بتواند به داستان و به وجود شخصیت‌ها عمق و اعتلای لازم ببخشد. به بزرگ و کوچک بودن مشکل کاری نداریم منظور از طرح مشکل، مشکلی است که شخصیت داستان با آن درگیر شده باشد یک درگیری اساسی نیاز داریم. مشکلی که شخصیت داستان را به چالش بکشد. منظور طرح مشکلی است که کشمکش و کشش داستانی ایجاد می‌کند. وقتی حادثه و انسان دو رکن اساسی داستان هستند. هیچکدام از این دو بدون حضور دیگری داستان‌ساز نمی‌شوند. اگر فقط حادثه داشته باشیم اما انسان نداشته باشیم، داستان نخواهیم داشت. هر اتفاق یا حادثه‌ای را معمولا انسان‌ها ایجاد می‌کنند حتی در صورتی که یک حادثه خارج از اختیار بشری داشته باشیم مثلا زلزله یا سیل، تا زمانی که داستان‌نویس تأثیر این حوادث را روی آدم‌ها نشان ندهد، داستان اتفاق نخواهد افتاد. آدم بدون ماجرا هم به سختی می‌تواند داستان‌ خلق کند. منظور حادثه یا اتفاقی است که به هر حال بتواند آرامش زندگی آدم‌ها را به هم بزند یا آرامش بیرونی و یا آرامش درونی آن‌ها را. حالا این شخصیت چگونه در داستان نمود پیدا می‌کند؟ شخصیت اثرگذار چگونه خلق می‌شود؟ کار دشواری است اما شدنی است و تردید ندارم که شما موفق به خلق داستان‌هایی به مراتب زنده‌تر و کامل‌تر و خواندنی‌تر از این نیز خواهید شد. پیشنهادم این است که روی انواع کشمکش‌ها کار کنید. آدم‌ها را در رویارویی با تردید‌ها و دوراهی‌ها و درگیری‌های بیشتر و پررنگ‌تری قرار بدهید. به مطالعه جدی، تمرین و تلاش ادامه بدهید. منتظر آثار فراوان شما هستیم. برایتان آرزوی موفقیت می‌کنم.

منتقد : آناهیتا آروان

متولد 1354- تحصیلات: کارشناسی زبان و ادبیات فارسی محض- کارشناسی ارشد پژوهش هنر- آغاز فعالیت : 1379



دیدگاه ها - ۱
مهدی عابدی » دوشنبه 10 خرداد 1400
عالی

برای ارسال نظر وارد پایگاه شوید.

امارگیر وبلاگامارگیر سایتتقویم و ساعت